29 Haziran, 2020

T.C. Sağlık Bakanlığı
29 Haziran 2020, Ankara
COVID-19
(SARS-CoV-2 ENFEKSİYONU)
GENEL BİLGİLER,
EPİDEMİOLOJİ VE TANI
Bilimsel Danışma Kurulu Çalışması

COVID-19
(SARS-CoV-2 ENFEKSİYONU)
GENEL BİLGİLER,
EPİDEMİOLOJİ VE TANI
Bilimsel Danışma Kurulu Çalışması
T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
29 Haziran 2020
2 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI HALK SAĞLIĞI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
SON GÜNCELLEME ILE NELER EKLENDİ?
7. COVID-19: TANI VE TARAMA ALGORITMA ÖNERILERİ....................................................27
GENEL BİLGİLER, EPİDEMİOLOJİ VE TANI 3
İÇINDEKILER
ŞEKILLER....................................................................................................................................................... 4
TABLOLAR..................................................................................................................................................... 4
GIRIŞ................................................................................................................................................................. 5
1. GENEL BİLGİLER ............................................................................................................................... 7
1.1. Koronavirüs.................................................................................................................................................... 7
1.2. Epidemiyoloji................................................................................................................................................8
2. COVID-19...............................................................................................................................................11
2.1. Kaynak..............................................................................................................................................................11
2.2. Bulaşma Yolu..............................................................................................................................................11
2.2.1. Bulaştırıcılık, Viral Yük..............................................................................................................11
2.2.2. Duyarlı Kişi/Konakçı................................................................................................................ 12
2.3. Klinik Özellikler.........................................................................................................................................13
2.4. Laboratuvar Testleri..............................................................................................................................13
2.4.1. Nükleik asid amplifikasyon testleri (NAAT)............................................................14
2.4.2. Sekanslama...................................................................................................................................14
2.4.3. Serolojik testler...........................................................................................................................14
3. VAKA TANIMI VE VAKA YÖNETİMİ.......................................................................................... 17
3.1. Olası Vaka..................................................................................................................................................... 17
3.2. Kesin Vaka.................................................................................................................................................... 17
4. UÇAKLARDA COVID-19 VAKA YÖNETİMİ............................................................................19
5. NUMUNE ALIMI, SAKLANMASI VE NAKLİ.......................................................................... 21
5.1. Numune Alınması................................................................................................................................... 21
5.2. Numune alımı ve gönderilmesi sırasında güvenlik prosedürleri....................... 21
5.3. Kayıt edilmesi gereken bilgiler.....................................................................................................22
6. COVID-19 HASTALARINDA TORAKS BILGISAYARLI TOMOGRAFISI
KULLANIMI..........................................................................................................................................25
7. COVID-19: TANI VE TARAMA ALGORITMA ÖNERILERİ....................................................27
7.1. Olası Vaka Algoritması.........................................................................................................................27
7.2. Temaslı Sağlık Çalışanı Algoritması...........................................................................................27
7.3. Yeni Normal Dönemde Sağlık Kuruluşlarında İzlenecek/Yatırılacak/Yatan
Hastalar İçin PCR Testi......................................................................................................................27
7.4. Temaslı Vaka Algoritması................................................................................................................. 29
7.5. Diğer esaslar.............................................................................................................................................. 29
4 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI HALK SAĞLIĞI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
ŞEKILLER
Şekil 1. Koronavirüsün şematik yapısı........................................................................................................... 7
Şekil 2. Yeni Koronavirus (betacoronavirus) elektron mikroskobu görüntüsü............... 7
Şekil 3. Yeni Coronavirus’un filogenetik ilişkisi .....................................................................................8
Şekil 4. Boğaz sürüntüsü alınması ..............................................................................................................22
Şekil 5. Burun sürüntüsü alınması ...............................................................................................................23
TABLOLAR
Tablo 1. COVID-19 Toraks Bilgisayarlı Tomografi Bulguları ve Raporlama
Önerileri......................................................................................................................................................25
GENEL BİLGİLER, EPİDEMİOLOJİ VE TANI 5
GIRIŞ
Koronavirüsler (CoV), soğuk algınlığı gibi toplumda yaygın görülen, kendi kendini
sınırlayan hafif enfeksiyon tablolarından, Orta Doğu Solunum Sendromu (Middle
East Respiratory Syndrome, MERS) ve Ağır Akut Solunum Sendromu (Severe Acute
Respiratory Syndrome, SARS) gibi daha ciddi enfeksiyon tablolarına neden olabilen
büyük bir virüs ailesidir.
Koronavirüslerin insanlarda bulunan, insandan insana kolaylıkla bulaşabilen çeşitli
alt tipleri (HCoV-229E, HCoV-OC43, HCoV-NL63 ve HKU1-CoV) bulunmaktadır.
İnsanlar arasında dolaşan bu alt türler çoğunlukla soğuk algınlığına sebep olan
virüslerdir. Bununla birlikte hayvanlarda saptanan birçok koronavirüs alt türü
mevcuttur ve bu virüslerin hayvanlardan insanlara geçerek insanlarda ağır hastalık
tablolarına neden olabildiği bilinmektedir. Detaylı araştırmalar sonucunda, SARSCoV’un
misk kedilerinden, MERS-CoV’un ise tek hörgüçlü develerden insanlara
bulaştığı ortaya çıkmıştır.
SARS-CoV, 21. yüzyılın ilk uluslararası sağlık acil durumu olarak 2003 yılında, daha
önceden bilinmeyen bir virüs halinde ortaya çıkmış olup yüzlerce insanın hayatını
kaybetmesine neden olmuştur. Yaklaşık 10 yıl sonra koronavirüs ailesinden, daha
önce insan ya da hayvanlarda varlığı gösterilmemiş olan MERS-CoV, Eylül 2012’de
ilk defa insanlarda Suudi Arabistan’da tanımlanmış; ancak daha sonra aslında ilk
vakaların Nisan 2012’de Ürdün Zarqa’daki bir hastanede görüldüğü ortaya çıkmıştır.
31 Aralık 2019’da Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Çin Ülke Ofisi, Çin’in Hubei eyaletinin
Wuhan şehrinde etiyolojisi bilinmeyen pnömoni vakalarını bildirmiştir. 7 Ocak
2020’de etken daha önce insanlarda tespit edilmemiş yeni bir koronavirüs (2019-
nCoV) olarak tanımlanmıştır. Daha sonra 2019-nCoV hastalığının adı COVID-19
olarak kabul edilmiş, virüs SARS CoV’e yakın benzerliğinden dolayı SARS-CoV-2
olarak isimlendirilmiştir.
Dünya Sağlık Örgütü, COVID-19 salgınını 30 Ocak’ta “uluslararası boyutta halk
sağlığı acil durumu” olarak sınıflandırmış, ilk salgının başladığı Çin dışında 113
ülkede COVID-19 vakalarının görülmesi, virüsün yayılımı ve şiddeti nedeniyle 11
Mart’ta küresel salgın (pandemi) olarak tanımlamıştır. Ülkemizde COVID-19 ile ilgili
çalışmalar 10 Ocak’ta başlamış ve 22 Ocak’ta T.C. Sağlık Bakanlığı Bilimsel Danışma
Kurulu ilk toplantısı gerçekleştirilmiş, alınan önlemler ile ilk COVID-19 vakası
Avrupa ve İran gibi komşu olduğumuz ülkelerden sonra 11 Mart’ta görülmüştür. İlk
vakanın tespit edilmesinden bu yana geçen süreçte salgın ile ilgili temel stratejimiz,
halk sağlığı önlemleri ile vaka görülme hızının düşürülmesi ve salgın eğrisindeki
yükselişin yavaşlatılması ile sağlık hizmetine olabilecek yoğun talebin önüne
6 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI HALK SAĞLIĞI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
geçmektir. Saha ve klinik işbirliği ile COVID-19’a bağlı tıbbi sonuçların (ağır hastalık,
yoğun bakım gereksinimi, ölüm, engellilik vb) ağırlaşmasının önüne geçilmektedir.
Ülke olarak yaklaşımımız kademeli olarak salgının zararlarının azaltılması, salgının
sınırlandırılması ve baskı altına alınmasıdır.
Bu rehber COVID-19 enfeksiyon zinciri (kaynak, bulaşma yolu, duyarlı kişiler), vaka
tanımları ve tanı yöntemleri hakkında bilgi vermek; salgın yönetimi, COVID-19
vakası veya temaslısı ile karşılaşıldığında izlenmesi gereken strateji ve uygulamalar
hakkında yol göstermek amacı ile hazırlanmıştır. Rehber ağırlıklı olarak DSÖ
önerileri doğrultusunda oluşturulmuştur. COVID-19’a yönelik olarak hazırlanmış
olan “COVID-19 (2019-nCoV Hastalığı) Rehberi” güncel DSÖ önerileri ve bilimsel
gelişmeler doğrultusunda güncellenmektedir. Güncellenen rehber dokümanı ve
rehber sunumları, afiş, broşürler ile sık sorulan sorular ve cevapları T.C. SAĞLIK
BAKANLIĞI, YENİ KORONAVİRÜSÜ COVID-19 web sayfasında (https://covid19bilgi.
saglik.gov.tr) düzenli olarak yayımlanmaktadır.
GENEL BİLGİLER, EPİDEMİOLOJİ VE TANI 7
1. GENEL BİLGİLER
1.1. Koronavirüs
Koronavirüsler, tek zincirli, pozitif polariteli, zarflı RNA virüsleridir. Pozitif polariteli
oldukları için RNA’ya bağımlı RNA polimeraz enzimi içermezler, ancak genomlarında
bu enzimi kodlarlar. Yüzeylerinde çubuksu uzantıları vardır.
Bu çıkıntıların Latince’deki“corona”, yani “taç” anlamından yola çıkılarak bu virüslere
Coronavirus (taçlı virüs) ismi verilmiştir (Şekil 1 ve 2).
Şekil 1. Koronavirüsün şematik yapısı
Kaynak: Zhou Y, Yang Y, Huang J, Jiang S, Du L. Advances in MERS-CoV Vaccines and
Therapeutics Based on the Receptor-Binding Domain. Viruses. 2019 Jan 14;11(1).
Şekil 2. Yeni Koronavirus (betacoronavirus) elektron mikroskobu görüntüsü
Kaynak: https://www.gisaid.org/, son erişim tarihi: 20.01.2020
Coronavirus’lar, Coronaviridae ailesi, Orthocoronavirinae altailesi içinde yer alırlar.
Orthocoronovirinaea altailesi dört cins ve bu cinslerin altında da çok sayıda altcins şeklinde
sınıflandırılmaktadır: Alfa, Beta, Gama ve Deltacoronavirus cinsleri. Bu cinsler altındaki
virüsler insan, yarasa, domuz, kedi, köpek, kemirgen ve kanatlılarda bulunabilmektedir
(evcil ve yabani hayvanlarda).
İnsanlarda koronavirüsün neden olduğu hastalık spektrumu basit soğuk algınlığından ağır
8 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI HALK SAĞLIĞI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
akut solunum sendromuna kadar değişkenlik gösterebilmektedir. İnsan ve hayvanlarda
çeşitli derecelerde respiratuvar, enterik, hepatik, nefrotik ve nörolojik tutulumlarla seyreden
klinik tablolara neden olabilmektedir.
Sanger sekanslama, Illumina sekanslama ve nanopore sekanslama kombinasyonu ile
bronkoalveoler lavaj sıvısı örneklerinde yeni cins koronavirüslerinilk tam genomu tespit
edilmiş veüç farklı suş tanımlanmıştır.
Bu virüs Coronavirus ailesinin tipik özelliklerine sahiptir ve Betacoronavirus 2b soyunda
yer almaktadır. Bu suşların ve Betacoronavirus’ların genomlarının, yarasa SARS benzeri
Coronavirus izolatı Bat-SL-CoVZC45 ile yakın ilişkili olduğu gösterilmiştir (Şekil 3).
Şekil 3. Yeni Coronavirus’un filogenetik ilişkisi
Kaynak: Tan W, Zhao W, Ma X, et al. A Novel Coronavirus Genome Identified in a Cluster of
Pneumonia Cases — Wuhan, China 2019−2020, Notes from the Field, China CDC Weekly
COVID-19’dan sorumlu virüs, SARS-CoV ve MERS-CoV’unda içinde bulunduğu
Betacoronavirus cinsi içindeki Sarbecovirus altcinsi altında yer almaktadır. Virüsün
yeni isimlendirmesi SARS-CoV-2 olarak kabul edilmiştir.
1.2. Epidemiyoloji
Çin’in Hubei Eyaleti, Vuhan Şehrinde, 31 Aralık 2019’da etiyolojisi bilinmeyen
pnömoni vakaları bildirilmiştir. Vuhan’ın güneyindeki Vuhan Güney Çin Deniz
Ürünleri Şehir Pazarı (farklı hayvan türleri satan bir toptan balık ve canlı hayvan
pazarı) çalışanlarında kümelenme olduğu belirtilmiştir. Vakalarda ateş, nefes
darlığıve radyolojik olarak bilateral akciğer pnömonik infiltrasyonu ile uyumlu
bulgular tespit edilmiştir. DSÖ’nün Çin Halk Cumhuriyetine ait COVID-19 raporuna
göre ölüm vakaları genellikle ileri yaştaki yada eşlik eden sistemik hastalığı
(hipertansiyon, diyabet, kardiyovasküler hastalık, kanser, kronik akciğer hastalıkları
başta olmak üzere diğer immunsüpresif durumlar) olan bireyler olmuştur.
İlk importe vaka 13 Ocak 2020’de Tayland’dan bildirilen, 61 yaşındaki Çinli bir
kadındır. İlerleyen günlerde importe vaka bildiren ülkelerin sayısı giderek arttığı
gibi Şubat ayı sonlarında yerli bulaşın yaşandığı ülkeler ortaya çıkmaya başlamıştır.
Mart 2020 başı itibariyle Çin’de salgının hızı yavaşlarken, İran, Kore Cumhuriyeti
GENEL BİLGİLER, EPİDEMİOLOJİ VE TANI 9
(Güney Kore) ve İtalya’da COVID-19 vakalarında ve bu enfeksiyona bağlı ölümlerde
artış görülmüştür. Devam eden süreçte önce Avrupa sonrasında Kuzey Amerika’da
ciddi vaka artışları görülmüştür. Mayıs 2020 başı itibari ile salgın devam etmektedir
ve hemen hemen Dünyadaki tüm ülkelerden olgu bildirimi yapılmaktadır.
Güncel verilere DSÖ’nün https://www.who.int/emergencies/diseases/novelcoronavirus-
2019 ve Türkiye Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğünün https://
www.seyahatsagligi.gov.tr/Site/koronavirus adresinden ulaşılabilmektedir.
31 Aralık 2019 tarihinde tespit edilen pnömoni kümelenmesinin etkeni, 7 Ocak
2020’de daha önce insanlarda tespit edilmemiş yeni bir koronavirüs olarak
tanımlanmıştır. Bu tarihten sonra hasta sayısı hızla artmış, sağlık çalışanlarında da
hastalık görülmüştür. Hastalık, insandan insana bulaşma özelliği nedeniyle hızla
yayılmıştır.
Ülkemizde ilk COVID-19 vakası 11 Mart 2020’de saptanmıştır. Devam eden süreçte
Dünyada olduğu gibi ülkemizde de vaka sayılarında artış görülmüştür. Ülkemizdeki
vaka sayıları ve diğer ayrıntılı güncel bilgilere Bakanlığımız https://covid19.saglik.
gov.tr web adresinden ulaşılabilir.

GENEL BİLGİLER, EPİDEMİOLOJİ VE TANI 11
2. COVID-19
Enfeksiyon zinciri kaynak, bulaşma yolu ve duyarlı kişilerden oluşmaktadır.
2.1. Kaynak
SARS-CoV-2’nin rezervuarı hala araştırılmaktadır. COVID-19 için mevcut tüm
kanıtlar, SARS-CoV-2’nin zoonotik bir kaynağı olduğunu düşündürmektedir. Henüz
netlik kazanmamakla birlikte eldeki veriler, Huanan Deniz Ürünleri Toptan Satış
Pazarında satılan vahşi hayvanları işaret etmektedir. İnsandan insana bulaş özelliği
kazanması nedeniyle COVID-19’da kaynak semptomatik/asemptomatik COVID-19
pozitif kişilerdir.
2.2. Bulaşma Yolu
Hastalık esas olarak damlacık yoluyla bulaşmaktadır. Ayrıca hasta bireylerin
öksürme, hapşırma yoluyla ortaya saçtıkları damlacıklara diğer kişilerin elleri ile
temas etmesi sonrasında ellerini ağız, burun veya göz mukozasına götürmesi ve
temas etmesi ile bulaşmaktadır.
Asemptomatik kişilerin solunum yolu salgılarında da virüs tespit edilebildiğinden
bu kişiler bulaştırıcı olabilmektedir.
Khalili ve arkadaşları tarafından yapılan bir meta analiz çalışmasında inkubasyon
süresi ortalama 5.84 (% 99 Güven Aralığı 4.8-6.8) gün olarak hesaplanmıştır. Ortanca
inkubasyon süresi 4.8 gündür. Genel olarak inkubasyon süresi 2-14 gün arasında
değişmektedir.
COVID-19’un bulaştırıcılık süresi kesin olarak bilinmemektedir. Semptomatik
dönemden 1-2 gün önce başlayıp semptomların kaybolmasıyla sona erdiği
düşünülmektedir.
2.2.1. Bulaştırıcılık, Viral Yük
Viral saçılım semptomlarının başlamasından 1-2 gün önce başlamakta ve boğaz
sürüntülerinde semptomların ortaya çıkış döneminde viral yük doruğa çıkmakta ilk
yedi gün içersinde hızla düşmekle birlikte ikinci haftanın ötesine uzayabilmektedir.
Bazı çalışmalarda semptomatik ve asemptomatik/minimal semptomatik
hastalarda viral yüklerin benzer bulunması asemptomatik kişilerin de bulaşmada
rollerinin olduğuna işaret etmektedir. Öte yandan ağır vakalarda viral yükün daha
yüksek olduğuna bildiren çalışmalar da mevcuttur. Posterior farinksten alınan
tükürük örneklerinde de virus semptomların ortaya çıkış döneminde doruk
12 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI HALK SAĞLIĞI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
düzeylerinde saptanmaktadır. Hafif vakalarda viral temizlenme genellikle ilk
10 gün içersinde gerçekleşirken, daha ağır vakalarda uzamakta; nazofarengeal
sürüntü ve dışkı örneklerinde (genellikle daha uzun süreler) bir aydan uzun süre
tespit edilebilmektedir. Zaman zaman ardışık iki solunum yolu örneğinde viral
RNA negatif saptanmış olduğu halde daha sonra tekrar pozitifleşmektedir. Bu
tarz pozitifliklerin reaktivasyon/reinfeksiyonlardan çok yöntemsel nedenlerden
kaynaklı olduğu kabul edilmektedir. Virus dışkıda özellikle hastalığın 2. haftasından
sonra pozitif bulunsa da bugüne dek sadece bir vakanın dışkı örneğinden virusun
üretilebilmiş olması ve bu şekilde bulaşmanın bugüne dek bildirilmemiş olması
fekal-oral bulaşmanın olası olmadığını düşündürmektedir. Virus kan ve idrarda
seyrek olarak pozitif bulunmakta, virusun kan bankacılığı açısından bir güvenlik
sorunu oluşturmadığı kabuıl edilmektedir. Bunun dışında süt, vajinal sürüntü ve
sperm örneklerinde de vius saptanmamıştır. Yaşlılarda viral yük daha fazladır. Viral
yük hastalık şiddeti ve prognozu açısından önemli bir belirteçtir. Viral yükün ağır
olgularda hafif olgulardan 60 kat fazla olduğu gösterilmiştir.
Koronavirüsler genel olarak dış ortama çok dayanıklı olmayan virüslerdir. Ortamın
nem ve sıcaklığı, dışarı atıldığı organik maddenin miktarı, kontamine ettiği
yüzeyin dokusu gibi faktörlere göre değişen bir dayanma süresi söz konusudur.
Genel olarak cansız yüzeylerde birkaç saat içerisinde aktivitesini kaybettiği kabul
edilmektedir. Cansız yüzeylerdeki aktivite süresi yorumlanırken, bulaşta sadece
virüsün aktivitesinin devam etmesi değil, temasın süresinin de önemli olduğu
unutulmamalıdır.
2.2.2. Duyarlı Kişi/Konakçı
COVID-19’da toplumun tümü duyarlıdır. Sağlık çalışanları etkenle karşılaşma
yönünden en riskli meslek grubudur. Erkekler, 50 yaşın üstünde olan kişiler,
komorbiditesi (Hipertansiyon, Kalp Hastalığı, Diyabet, Malignite, KOAH, Böbrek
Hastalığı vb.) olan kişiler, mevsimlik tarım işçileri ile bakım ve rehabilitasyon
merkezleri, okullar, kışlalar, ceza ve tevkif evleri ve göçmen kamplarında yaşayanlar
COVID-19 açısından hassas gruplardır.
Hastalığın Bulaştırma Katsayısı (Basic reproduction number: R0): Tümü duyarlı olan
bir toplulukta enfekte bir bireyin, etkeni aldıktan sonra, bulaştırıcı olduğu dönem
boyunca kaç farklı bireye enfeksiyon bulaştıracağıdır. R0 1’den büyükse, mevcut
her enfeksiyon birden fazla yeni enfeksiyona neden olur. Hastalık insanlar arasında
yayılır ve salgına neden olabilir. Yapılan modellemelerde COVID-19 için İtalya’da R0
2.76-3.25 arasında, Çin’de ortalama R0 3.28, ortanca R0 2.79 olarak bildirilmiştir. En
yüksek R0 değeri pandeminin başında Diamond Princess Gemisi’nde 14.8 olarak
GENEL BİLGİLER, EPİDEMİOLOJİ VE TANI 13
bildirilmiştir. Türkiye için yapılan hesaplamalarda R0 değeri salgının 10. gününde
9.6 iken, 45. günde 1.30’dur. Hastalığı bulaştırma katsayısı, salgında belirli aralıklarla
hesaplanmalı ve salgının takip kriterlerinden biri olarak değerlendirilmelidir.
Toplumsal Bağışıklık Düzeyi (Herd Immunity): Bir toplumdaki belirli oranda kişinin
herhangi bir enfeksiyon hastalığına karşı bağışık hale gelmesi durumunda, tüm
toplumun o hastalığa karşı korunmasını ifade etmektedir. R0 2.2 olarak alındığında
toplumsal bağışıklık düzeyi COVID-19 için % 60 olarak hesaplanmıştır.
2.3. Klinik Özellikler
Pandemi sürecinde yapılan çalışmaların sonucunda COVID-19’un doğal seyrine
ilişkin bilgilere yenileri eklenmektedir.
Enfeksiyonun yaygın belirtileri solunum semptomları, ateş, öksürük ve dispnedir.
Başağrısı, boğaz ağrısı, burun akıntısı, kas ve eklem ağrıları, aşırı halsizlik, yeni
ortaya çıkan koku ve tat alma duyusu kaybı, ishal gibi belirtiler de görülebilmektedir.
Hastalık asemptomatik geçirilebilmekle birlikte, ciddi vakalarda, pnömoni, ağır akut
solunum yolu enfeksiyonu, böbrek yetmezliği ve hatta ölüm gelişebilmektedir.
Fatalite hızı SARS salgınında %11, MERS-CoV’da %35-50 arasında iken, DSÖ’nün
ÇinHalk Cumhuriyeti’ne ait COVID-19 raporuna göre fatalite hızı %3,8 olarak
bildirilmiştir. Ülkemizde 02 Mayıs 2020 tarihi itibariyle bu hız %2,6’dır.
Asemptomatik enfeksiyon: Literatürde, toplumda yapılan taramalarda
asemptomatik kişilerde de kantitatif RT-PCR (nazofaringeal sürüntü örnekleri) test
pozitifliği bildirilmiştir. Asemptomatik olguların büyük bir kısmında enfeksiyonun
daha sonraki aşamasında bazı semptomlar gelişmiştir, ancak klinik izlem süresi
boyunca asemptomatik olan olgular da mevcuttur.
2.4. Laboratuvar Testleri
COVID-19 olası vaka tanımına uyan hastalarda solunum yolu numuneleri SARS-CoV-2
açısından Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü (HSGM) Mikrobiyoloji Referans Laboratuvarı
ve belirlenmiş illerde hizmet veren laboratuvarlarda değerlendirilmektedir (https://
covid19bilgi.saglik.gov.tr/tr/covid-19-yetkilendirilmis-tani-laboratuvarlari-listesi).
Hastada diğer solunum yolu patojenleri tespit edilse dahi koenfeksiyonların
oluşabileceği dikkate alınarak COVID-19 olası vaka tanımına uyan tüm hasta
numuneleri SARS-CoV-2 için de değerlendirilmelidir.
14 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI HALK SAĞLIĞI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
2.4.1. Nükleik asid amplifikasyon testleri (NAAT)
COVID-19 olgularının rutin doğrulaması gerçek-zamanlı reverse transkripsiyon
polimeraz zincir reaksiyonu (rRT-PCR) gibi bir NAAT testi ile virus RNA’sının özgül
dizilerinin saptanması ve gerekli olduğunda nükleik asit dizi analizi yöntemi ile
doğrulanması temeline dayanmaktadır. RNA ekstraksiyonu BSL-2 veya eşdeğer
düzeydeki biyogüvenlik kabini içinde uygulanmalıdır. RNA ekstraksiyonu öncesi
örneklerin ısıtılması önerilmez.
Her ne kadar şu ana kadar moleküler testler için N, E, S, RdRp genlerini hedefleyen
farklı protokoller yayınlamış olsa da SARS-CoV-2 virüsünün yaygın bir şekilde
görüldüğü yerlerde örnek olarak tek bir tanımlayıcı hedefe yönelik rRT-PCR ile
tarama yapılması gibi daha basit bir algoritma benimsenmesi yeterlidir. Bir veya
daha fazla negatif sonuç ile COVID-19 olasılığı dışlanamaz. Enfekte bireyde aşağıda
belirten faktörler negatif sonuca neden olabilir:
» Hasta materyalinin çok az olduğu kalitesiz örnek
» Örneğin enfeksiyonun çok erken ya da geç evresinde alınması,
» Örneğin uygun bir şekilde işlenmemesi ve gönderilmemesi,
» PCR inhibisyonu veya virüs mutasyonu gibi testin doğasında bulunan teknik
nedenler
» SARS-CoV-2 virüsünün semptomatik ve asemptomatik vakalarda dalgalı
saçılım göstermesi
COVID-19 şüphesi yüksek olan bir hastadan negatif sonuç elde edildiğinde,
özellikle sadece üst solunum yolu örnekleri toplanmış ise, mümkünse alt solunum
yolu örneklerini içeren ek örnekler alınmalı ve çalışılmalıdır.
2.4.2. Sekanslama
Sekans verisi, virüsün kaynağını ve nasıl yayıldığını anlayabilmek için oldukça
önemlidir. DSÖ, laboratuvarların elde ettikleri sekans verilerini ilgili platformlarda
(GenBank, GISAID vb.) paylaşmaları gerekliliğini bildirmiştir.
2.4.3. Serolojik testler
COVID-19’u asemptomatik veya semtomatik geçirenlerde genel olarak belirli bir
süre sonra antikor cevabı (IgM, IgA ve IgG) gelişmektedir. Bu nedenle serolojik
testler hastalığın erken döneminde tanı amacıyla kullanılamaz. İlk antikor yanıtı
(IgM) 6-7 günden sonra başlamakla birlikte hastaların çoğunda antikor pozitifliği
belirtilerin başlamasından 10 gün sonra gelişmektedir. Tespit edilen antikorların
GENEL BİLGİLER, EPİDEMİOLOJİ VE TANI 15
bağışıklık sağlayıp sağlamadığı ve ne kadar süreyle tespit edilebileceği (IgG) bugün
için kesin belli değildir.
Serolojik cevabı belirlemek için, ELISA ya da IgM/IgG saptayan hızlı antikor testleri
hali hazırda kullanılmaktadır.
Güvenilir antikor testleri farklı amaçlarla kullanılabilir:
1. NAAT testlerinin negatif olduğu ve COVID-19 enfeksiyonu ile kuvvetli
epidemiyolojik ilişkisi olan olgularda akut ve/veya konvalesan fazda alınan
serum örneklerinde serolojik testlerin çalışılması tanıyı destekleyebilir.
2. Serolojik testler süregiden salgının araştırılmasına yardımcı olur, atak hızı ve
salgının şiddetinin retrospektif olarak değerlendirilmesini sağlar.
3. İzleme ve değerlendirmede UTS kayıtlı valide testler kullanılabilir
4. Antikor testlerinin performansı incelenen toplumdaki seroprevalense
bağlı olarak değişebilmektedir. Özellikle seroprevalensin düşük olduğu
durumlarda bu testlerde yalancı pozitiflik oranlarının yanıltıcı sonuçların
elde edilmesine ve yorumlara neden olabilmesinden dolayı seroprevalens
çalışmalarının dikkatli bir şekilde kurgulanması ve yorumlanması gerekir.
5. Şu anda mevcut kitlerin performans özelliklerine ilişkin olarak üreticilerinin
belirtikleri veriler dışındaki veriler ve deneyimler kısıtlı olup yukarda belirtilen
amaçlar dışındaki kullanımlarına ilişkin genel önerilerde bulunmak güçtür.

GENEL BİLGİLER, EPİDEMİOLOJİ VE TANI 17
3. VAKA TANIMI VE VAKA YÖNETİMİ
3.1. Olası Vaka
A:
» Ateş, öksürük, nefes darlığı, boğaz ağrısı, baş ağrısı, kas ağrıları, tat ve koku
alma kaybı veya ishal belirti ve bulgularından en az biri VE
» Klinik tablonun başka bir neden/hastalık ile açıklanamaması VE
» Semptomların başlamasından önceki 14 gün içerisinde kendisi veya yakın
temaslısının hastalık açısından yüksek riskli bölgede bulunma öyküsü
VEYA
B:
» Ateş, öksürük, nefes darlığı, boğaz ağrısı, baş ağrısı, kas ağrıları, tat ve koku
alma kaybı veya ishal belirti ve bulgularından en az biri VE
» Semptomların başlamasından önceki 14 gün içerisinde doğrulanmış
COVID-19 vakası ile yakın temas eden
VEYA
C:
» Ateş ve ağır akut solunum yolu enfeksiyonu belirti ve bulgularından en az
biri (öksürük ve solunum sıkıntısı), VE
» Hastanede yatış gerekliliği varlığı (SARI)* VE
» Klinik tablonun başka bir neden/hastalık ile açıklanamaması
*SARI (Severe Acute Respiratory Infections-Ağır Akut Solunum Yolu
Enfeksiyonları) son 14 gün içinde gelişen akut solunum yolu enfeksiyonu olan
bir hastada, ateş, öksürük ve dispne, takipne, hipoksemi, hipotansiyon, akciğer
görüntülemesinde yaygın radyolojik bulgu ve bilinç değişikliği nedeniyle
hastaneye yatış gerekliliği
VEYA
D:
» Ateş, öksürük, nefes darlığı, boğaz ağrısı, baş ağrısı, kas ağrıları, tat ve koku
alma kaybı veya ishal belirti ve bulgularından en az ikisinin bir arada olması
ve bu durumun başka bir neden/hastalık ile açıklanamaması.
3.2. Kesin Vaka
» Olası vaka tanımına uyan olgulardan moleküler yöntemlerle SARS-CoV-2
saptanan olgular.
18 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI HALK SAĞLIĞI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Olası/Kesin COVID-19 vakalarının yönetimi Vaka Takip Algoritması’na göre yapılır.
Tanımlandığı anda İl Sağlık Müdürlüğü Bulaşıcı Hastalıklar Birimi bilgilendirilir. Vakanın yönetimi İl
Sağlık Müdürlüğü koordinasyonunda yürütülür.
OLASI VAKA
İSM tarafından iletilen numunelerin analizlerini yapılır ve sonuçları LBYS’ye girilir.
(LBYS’deki sonuçlar onayladığı anda HSYS’ye otomatik olarak aktarılır. Tetkik sonuçları, istemin
yapıldığı kurum ve HSYS’deki kullanıcılara yetki alanları ile sınırlı olmak üzere vaka bazlı olarak
gösterilir.)
*Numune solunum yolu sürüntüsü olarak Viral Transport Besiyeri (VTM) ile alınır. Trakeal aspirat,
bronkoskopik örnek, balgam alınacak ise steril, vida kapaklı ve sızdırmaz kaplara 2-3 ml alınmalıdır.
Tüm örnekler alındıktan hemen sonra buzdolabında (2-80C arası) muhafaza edilmeli ve ivedilikle
laboratuvara ulaştırılmalıdır.
LABORATUVARLAR
• Her yataklı tedavi kurumunda, Halk Sağlığı Yönetim Sistemine (HSYS) vaka kaydını ve kayıtlı
vakaların günlük izlemlerini yapacak personel belirlenir.
• COVID-19 olası vaka tanımına uyan tüm vakalar Hastane Bilgi Yönetim Sistemi (HBYS) üzerinden
U07.3 ICD 10 tanı kodu ile Bulaşıcı Hastalıklar Bildirim Sistemi kapsamında E-Nabız’a bildirir.
• Olası vakadan itibaren tüm vakalar HSYS’ye kayıt edilir.
• Vakalardan uygun numune alınarak* HSYS üzerinden COVID-19 tetkik istemi yapılır.
• HSYS üzerinden istemi yapılan numune İl Sağlık Müdürlüğü aracılığı ile veya Sağlık Müdürlüğü
tarafından belirlenen prosedüre göre uygun şartlarda ve ivedilikle ilgili laboratuvara ulaştırılır.
• Olası/kesin vakalar, Pandemi Hastaneleri (Sağlık Bakanlığı hastaneleri, Devlet ve Vakıf
Üniversitesi hastaneleri ile özel hastanler) izole şekilde kabul ve tedavi edilir.
• Vakaların tedavi ve izlem süreci hekim değerlendirilmesisonrasında Pandemi Hastanelerinde
veya evde yapılır.
• İl ve hastaneler bazında yapılmış olan Pandemi Planına uygun olarak kesin ve olası vakaların
öncelikle bu hastalar için ayrılmış olan hastane, servis ve yoğun bakımlarda takip edilmesi esastır.
Hastaların bu birimlerde münkünse izole olarak, değil ise en az 1- 1,5 metre mesafe ile ayrılmış
alanlarda izlenmesi sağlanmalıdır.
• Pandemi hastanelerinin bulunmadığı yerlerde 2. basamak erişkin yoğun bakım ünitesi bulunan
hastaneler de pandemi hastanesi olarak hizmet verir.
SAĞLIK KURUMU
• Yataklı tedavi kurumlarından alınan numunelerin ilgili laboratuvarlara ivedilikle ve uygun
şartlarda gönderilmesini sağlar.
• Sürveyans verilerinde vaka kümelenmesi şüphesinde vakalar arasında epidemiyolojik bağlantı
araştırılır.
• HSYS’ye girilen tüm vakaların filyasyonu, temaslı sorgulamalarının yapılması, temaslı listelerinin
oluşturulması ve HSYS sistemine girişlerinin yapılması sağlanır.
• HSYS’ye kayıt edilen ve hastanede yatmakta olan vakaların günlük izlem durum bilgilerini takip
edilir.
• Yurt dışından gelen kişiler, kesin vaka teması nedeni ile olası vaka olarak kayıt edilen ve evde
izlemine karar verilen kişilerin Aile Hekimliği tarafından yapılan izlem durumları takip edilir.
• Saha ekipleri tarafından yapılacak temaslı ve pozitif vaka takiplerinin izlemleri koordine edilir ve
günlük izlemler takip edilir.
• Yurt dışından gelen ve belirli bölgelerde toplu olarak izlemine karar verilen kişilerin izlemleri
koordine edilir ve günlük izlemler takip edilir.
İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ (İSM)
COVID-19
VAKA TAKİP ALGORİTMASI
GENEL BİLGİLER, EPİDEMİOLOJİ VE TANI 19
4. UÇAKLARDA COVID-19 VAKA YÖNETİMİ
Uluslararasında uçuşlar tamamen durdurulmuş olup; ülkemiz içerisinde de kısıtlı
uçuş programı uygulanmaktadır.
Ülkemize uçakla gelen tüm yolcular semptom geliştirmesi halinde Ülkemizdeki
sağlık hizmetlerinden nasıl yararlanacakları konusunda Türkiye Hudut ve Sahiller
Sağlık Genel Müdürlüğü tarafından bilgilendirilir.
Uçakta veya havalimanında saptanan ve olası vaka tanımına uyan kişiler aşağıdaki
algoritmaya uygun yönetilir.
• Pilot tarafından vaka kuleye bildirilir.
• Kule tarafından olay havalimanı sağlık denetleme merkezine/havalimanı operasyon merkezine
bildirilir.
• Tüm yolculara yolcu iletişim bilgi kartı doldurulur.
• İki ön, iki arka ve iki yan koltuk yolcu bilgisi alınır.
• Sağlık Denetleme Merkezi vakayı uçakta değerlendirir.
• Sağlık Denetleme Merkezi İl Sağlık Müdürlüğü ve 112 Komuta ve Kontrol Merkezine bilgi verir.
• Ulusal/Uluslararası Sivil Havacılık otoritelerinin ve kuruluşlarının önerdiği bulaşıcı hastalıklara
yönelik prosedürler uygulanır.
• Sağlık Denetleme Merkezi vakayı değerlendirdikten sonra, vakayı 112 Acil Sağlık Hizmetleri
ekibine teslim eder.
• Vaka, 112 Acil Sağlık Hizmetleri ambulansı vasıtasıyla multidisipliner şartlara sahip hastanelere
transfer edilir.
• Hasta Olası Vaka Takip Algoritmasına uygun yönetilir.
SEMPTOMU OLAN HASTA
Uçakta saptanırsa
Dış hatlar gelen yolcu terminalinde mümkün olan en erken noktalarda termal kamera sistemi
yerleştirilir (termal kamera başında eğitimli, tıbbi maskesi, steril olmayan eldiveni ve gözlüğü olan
en az iki personel bulunmalıdır).
a. Termal kamerada ateş tespit edilen kişilere;
veya
b. Havalimanı içinde uçak bekleme, dinlenme vb. alanlarında, ateş ve/veya solunum yolu
semptomları gösteren kişilere;
tıbbi maske takması sağlanır.
1. Olası vaka tanımına uyan durumlarda;
• Kişi Sağlık Denetleme Merkezine götürülür.
• Kişi Sağlık Denetleme Merkezi personeli tarafından değerlendirilir.
• Olası vaka tanımına uyan kişiyle ilgili olarak, İl Sağlık Müdürlüğü ve 112 Komuta ve Kontrol
Merkezine bilgi verilip 112 Acil Sağlık Hizmetleri aracılığıyla olanakları uygun multidisipliner
şartlara sahip bir hastaneye transferi sağlanır.
• Vaka Takip Algoritmasına uygun yönetilir.
• Numune sonucu İl Sağlık Müdürlüğü Bulaşıcı Hastalıklar Birimi tarafından Sağlık Denetleme
Merkezine bildirilir.
• Olası vaka bilgileri günlük olarak İl Sağlık Müdürlüğüne bildirilir.
• Kişinin geldiği havayolu ile temasa geçilerek kişinin iki ön, iki arka ve iki yan koltuk yolcu bilgisi
alınır ve temaslı takibi için İl Sağlık Müdürlüğüne iletilir.
2. Olası vaka tanımına uymayan durumlarda;
• Transit yolcu ise bilgilendirme yapılarak uçuşuna izin verilir.
• Transit yolcu dışındaki kişilerin kaydı tutularak genel bilgilendirme yapılır, ülkeye girişine izin
verilir.
SEMPTOMU OLAN HASTA
Havalimanında saptanırsa

GENEL BİLGİLER, EPİDEMİOLOJİ VE TANI 21
5. NUMUNE ALIMI, SAKLANMASI VE NAKLİ
5.1. Numune Alınması
Alt solunum yollarından alınacak örnekler için trakeal aspirat veya bronkoskopik
örnekler tercih edilmelidir. Alt solunum yollarından alınamadığı durumlarda veya
alt solunum yolu semptomları olmayan vakalardan nazofaringeal yıkama örneği
ya da nazal ve/veya orofaringeal sürüntü birlikte gönderilmelidir. İdeal olarak önce
orofaringeal sürüntü alınmalı sonrasında aynı swab kullanılarak nazal örnek alınması
ve aynı taşıma besiyerine konulması önerilir. Aynı hastadan alınan orofaringeal ve
nazal sürüntü örneği ayrı besi yerlerinde gönderilmemelidir.
Olası veya kesin COVID/19 vakalarından solunum yolu numuneleri görevlendirilen
sağlık personeli tarafından alınmalıdır. Bu konuda görevlendirilen sağlık personeline
görevlendirme öncesinde, Enfeksiyon Kontrol Hemşireleri tarafından enfeksiyon
kontrol önlemleri, kişisel koruyucu ekipman kullanımı, Enfeksiyon Kontrol doktoru
tarafından uygun numune alımı konularında eğitim verilmelidir.
Olası vaka tanımına uyan ve enfeksiyon bulguları ağırlaşarak devam eden
kişilerden alınan ilk numunenin üst solunum yolu numunesi olması ve test
sonucunun negatif olması; COVID-19 şüphesini dışlamaz.
5.2. Numune alımı ve gönderilmesi sırasında güvenlik prosedürleri
» Alınan tüm numunelerin potansiyel olarak enfeksiyöz olduğu düşünülmeli,
numune alma işlemi aerosol oluşturan işlem olarak kabul edilmeli ve kişiler
buna yönelik kişisel koruyucu ekipmanları (en az N95/FFP2 maske, gözlük
veya yüz koruyucu)kullanmalıdır.
» Ayrıca numune alan ve gönderen kişiler, enfeksiyondan korunma ve kontrol
prosedürlerine uyarak, numuneleri üçlü taşıma sistemi ile soğuk zincir
kurallarına uygun olarak göndermelidirler (hastane içi gönderimlerde ikili
taşıma sistemi yeterlidir).
» Numunelerin doğru etiketlendiğinden, istem formlarının doğru bir şekilde
doldurulduğundan ve klinik bilgilerin sağlandığından emin olunmalıdır.
» Laboratuvarla iyi iletişim kurulmalı ve ihtiyaç duyulduğunda bilgi
edinilmelidir.
» Numune göndermeden önce mutlaka laboratuvara bilgi verilmelidir.
» Numuneye ait atıklara, Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği gereklilikleri
uygulanır.
22 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI HALK SAĞLIĞI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Üçlü taşıma kabı
5.3. Kayıt edilmesi gereken bilgiler
» Hasta bilgileri – Adı-soyadı, doğum tarihi, cinsiyet, ikamet adresi, iletişim
bilgileri, barkod numarası vb. ayrıca ziyaret ettiği riskli bölgenin adı ve
gerekli diğer bilgiler (örn: hastane numarası, hastane adı, adresi, doktorun
adı iletişim bilgileri)
» Numunenin alındığı tarih ve saat
» Numunenin alındığı anatomik bölge ve lokasyon
» İstenen testler
» Klinik semptomlar ve ilgili hasta bilgileri (epidemiyolojik bilgiler, risk
faktörleri, aşılama durumu ve antimikrobiyal tedaviler)
Şekil 4. Boğaz sürüntüsü alınması
Kaynak: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/kurumsal/plan-ve-faaliyetler/numune-almael-
kitabi.pdf
GENEL BİLGİLER, EPİDEMİOLOJİ VE TANI 23
Şekil 5. Burun sürüntüsü alınması
Kaynak: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/kurumsal/plan-ve-faaliyetler/numune-almael-
kitabi.pdf

GENEL BİLGİLER, EPİDEMİOLOJİ VE TANI 25
6. COVID-19 HASTALARINDA TORAKS BILGISAYARLI
TOMOGRAFISI KULLANIMI
Toraks bilgisayarlı tomografisi (BT), PCR testi negatif COVID-19 hastalarında, erken
dönemde duyarlı bir tanısal yaklaşımdır. Toraks BT bu hastaların daha hızlı triyajına
destek olmak için önerilmektedir.
BT görüntülemenin önerilmediği hastalar; COVID-19 pozitif, hafif bulguları olan
ancak hastalık ilerlemesi için risk faktörleri taşımayan hastalar ve COVID-19 negatif
ancak hafif bulguları olan hastalardır.
Klinik ve laboratuvar bulgularla ön planda COVID-19 enfeksiyonu düşünülmeyen,
BT bulguları COVID-19 enfeksiyonu için diagnostik olmayan hastalarda bu bulguları
izah edebilecek diğer patolojilerin atlanmaması için BT dikkatli yorumlanmalıdır.
Pandemi döneminde hasta triyajının objektif yönetilmesi amacıyla Tablo 1’in
raporlamada dikkate alınması hem olası COVID-19 enfeksiyonunun atlanmaması
hem de alternatif tanıların ortaya konmasının önüne geçilmemesi açısından yararlı
olacaktır.
Tablo 1. COVID-19 Toraks Bilgisayarlı Tomografi Bulguları ve Raporlama Önerileri
Sınıflandırma Gerekçe BT Bulgusu
Önerilen
raporlama şekli
Tipik COVID-19
pnömonisi için
sıklıkla bildirilen
görüntüleme
bulguları
• Periferal, bilateral (multilober)
BCO* (konsolidasyon ve
kaldırım taşı görünümü de
eşlik edebilir)
• Multifokal yuvarlak BCO
(konsolidasyon ve kaldırım taşı
görünümü de eşlik edebilir)
• Ters hale veya organize
pnömoninin diğer bulguları
COVID-19
pnömonisinin sık
olarak bildirilen
görüntüleme
bulguları mevcuttur,
ama inflenza
pnömonisi ve
organize pnömoni
benzer görünüm
oluşturabilir.
Belirsiz COVID-19
pnömonisi için
spesifik olmayan
görüntüleme
bulguları
Tipik bulguların yokluğu ve
aşağıdakilerin varlığı:
• Yuvarlak veya periferik
olmayan multifokal, diffüz,
perihiler veya tek taraflı BCO
(+/- konsolidasyon)
• Yuvarlak ve periferik olmayan
az sayıda küçük BCO
Bulgular COVID-19
pnömonisinde
görülebilir, ama
nonspesifiktir ve bir
dizi enfeksiyonda
ve enfeksiyon dışı
hastalıkta izlenebilir.
26 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI HALK SAĞLIĞI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Atipik COVID-19
pnömonisi için
nadir bildirilmiş
ya da daha önce
raporlanmamış
bulgular
Tipik veya belirsiz bulguların
yoluğu ve aşağıdakilerin varlığı:
• BCO’nun olmadığı lober veya
segmental konsolidasyon
• Ayrık küçük nodüller
(tomurcuklanmış ağaç
görünümü)
• Kavitasyon
• İnterlobüler septal
kalınlaşmanın eşlik ettiği
plevral efüzyon**
Görüntüleme
bulguları COVID-19
pnömonisi için
atipiktir. Alternatif
tanılar göz önünde
bulundurulmalıdır.
Negatif Pnömoni
bulguları mevcut
değil
• Pnömoniyi düşündürecek BT
bulguları yok
Pnömoni lehine
BT bulgusu yoktur
(BT COVID-19
hastalığının erken
aşamalarında
negatif olabilir).
* BCO: Buzlu cam opasiteleri
** Buzlu cam alanlarının dışında septal kalınlaşma atipik bir özelliktir. Bunun plevral efüzyonla
birlikteliği kalp yetmezliği gibi başka patolojileri öne çıkarabilir. Plevral effüzyon COVID-19
pnömonisinde ağır vakalarda görülebilen nadir bir bulgudur.
Klinik kötüleşmenin olduğu durumlarda, COVID-19 progresyonunu, pulmoner
emboli veya üstüne eklenen bakteriyel pnömoni gibi sekonder kardiyopulmoner
anormallikleri veya muhtemel COVID-19 miyokard hasarına sekonder kalp
yetmezliğini değerlendirmek için BT görüntüleme önerilmektedir.
Bununla birlikte takip süresinde tedaviye yanıtın değerlendirilmesinde BT’nin rutin
kullanımı önerilmez. Klinik ve laboratuvar parametreler daha duyarlıdır. Ancak
tedavi kararını etkileyebilecek akut pulmoner tromboemboli gibi ek patolojilerden
kuşkulanıldığı durumlarda -eğer renal yetmezlik eşlik etmiyorsa- kontrastlı BT
alınması gerekebilir. COVID-19’dan iyileşme sonrasında fonksiyonel bozukluğu
olan hastalarda, enfeksiyon ya da mekanik ventilasyon sekeli olarak beklenen
morfolojik anormallikler ile farklı ve potansiyel olarak tedavi edilebilir bir sürecin
ayırt edilmesi için görüntüleme yapılmalıdır.
GENEL BİLGİLER, EPİDEMİOLOJİ VE TANI 27
7. COVID-19: TANI VE TARAMA ALGORITMA ÖNERILERİ
7.1. Olası Vaka Algoritması
Vaka tanımına uyan belirtileri olanlar
(Temaslılar ve sağlık çalışanları için ilgili
algoritmalara bakınız)
Pozitif
SARS-CoV-2 RNA
PCR
COVID-19
Negatif/Kuşkulu
örnek
24-48 saat sonra PCR için tekrar örnek
gönderilir
Negatif Pozitif
COVID-19
Solunum yolu örneği*
* Tercihen alt solunum yolları
örneği alınır
7.2. Temaslı Sağlık Çalışanı Algoritması
Temaslı Sağlık Çalışanı
Yüksek riskli* Orta riskli* Düşük riskli*
Çalışmaya devam eder
Semptom takibi yapılır
7. günde PCR testi yapılır
Çalışmaya devam eder
2 hafta süreyle semptom
takibi yapılır
Evde 7 gün izole
edilerek izlenir; 7.
günde PCR
Test pozitif
Kesin olgu tanımına
uygun şekilde yönetilir
Daha sonra PCR testleri
sonucuna göre takipten
çıkartılır.
Test negatif
7.3. Yeni Normal Dönemde Sağlık Kuruluşlarında İzlenecek/Yatırılacak/
Yatan Hastalar İçin PCR Testi
» Sağlık kuruluşlarında izlenecek/yatırılacak/yatan hastalarda PCR testi
sadece aşağıda belirlenmiş endikasyonlarda yapılır
28 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI HALK SAĞLIĞI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
» Kemoterapi ve radyoterapi uygulanan hastalar
» Solid organ transplantasyonu yapılan hastalar, kemik iliği nakli yapılan
hastalar
» Son 3 ay içerisinde >15 mg prednisolon veya eşdeğeri glukokortikoid ve/
veya immun süpresif etkili küçük molekül veya biyolojik ajan kullanan
hastalar
» Tüm cerrahi branşların A grubu ameliyatları ve ilaveten;
» Plastik cerrahinin ve KBB’nin baş boyun cerrahisi gerektiren hastalar
» Kalp cerrahisinde kardiyopulmoner pompaya girmeyi gerektiren
tüm hastalar
» Göğüs cerrahisi gerektiren hastalar
» Çene cerrahisi planlanan hastalar
» Hava yolu cerrahisi planlanan hastalar
» Kanser cerrahisi planlanan hastalar
» Transplantasyon yapılacak tüm hastalar
» ASA skoru III ve üzerinde olan ve genel anestezi gerektiren cerrahi
hastalar
» PCR testi planlanan tedavi/prosedür öncesi en kısa sürede (48 saat)
yapılmalıdır.
» COVID -19 için PCR testi cerrahi işlemden önceki 48 saat içinde yapılmalıdır.
» İlk test sonucu negatif olanlarda ancak COVID-19 şüphesi yüksek ise, en az
24 saat sonra ikinci testin yapılması önerilir. COVID-19 şüphesi yok ise ikinci
test önerilmez.
» Test için örnek alınma işlemi yatan ve ayaktan hastalarda işlem yapacak
birim tarafından gerçekleştirilmeli ve sonucu takip edilmelidir.
» Test sonucu gelene kadar evde veya hastanede izole edilmelidir.
» Cerrahi işlem ideal olarak 48 saat içerisinde (en geç 7 gün içerisinde)
yapılmalı, 7. günden sonrasında işlem yapılması önerilmez. Yukarıda ki
kabul edilen kurallar çerçevesinde tekrar örnek alınmalıdır
» Test sonucu pozitif çıkan hasta T.C. Sağlık Bakanlığı COVID-19 Rehberine
göre yönetilir.
GENEL BİLGİLER, EPİDEMİOLOJİ VE TANI 29
7.4. Temaslı Vaka Algoritması
Kesin vaka ile temaslılar
Riskli grupta olmayanları ve
PCR negatif bulunanlar
İzolasyona devam, bir hafta
daha semptom takibine al
İzolasyon ve Aile Hekimi tarafından yakın takip
Temas sonrası riskli gruba ( > 60 yaş,
komorbiditesi olanlar) 7. günde
PCR Taraması
7 gün
içerisinde
semptom
gelişirse
Pozitif
Algoritmayı izle
Şüpheli olgu
algoritması izlenir
7.5. Diğer esaslar
» Sağlık Bakanlığınca belirlenen alanlar ve risk grupları (turistler, yurt
dışı seyahatler, kurum/kuruluşlar vd.) ile algoritmalarda belirlenen
endikasyonlar dışında PCR veya antikor arama yöntemleriyle tarama
yapılması önerilmez.
» Çalışma/iş için değişik kuruluşlara baş vuranlarda işe kabul öncesinde PCR
ve diğer her hangi bir tarama testi istenmez
» COVID-19 hastalığı geçiren çalışan, hastalık belirtileri sona erdikten sonra
evde 14 gün daha izole edilir. İlgililer bu süre sonunda her hangi bir test
istenmeksizin iş yerlerinde çalışmaya başlarlar.